ماهنامه زمانه
پیاپی 36 (شهریور 1384)

آیا جنگ اساسا امری مذموم و ناپسند است؟ اگر به این سوال پاسخ منفی بدهیم، باید بپذیریم که جنگها و نبردهای رخ داده در جهان هرگز غیراخلاقی شمرده نمی شوند. اما اگر پاسخ به پرسش فوق مثبت باشد، در آن صورت دیگر نمی توان هیچ جنگ و نبردی را از منظر به حق بودن و مقدس بودن مورد بررسی قرار داد. با این پیش فرضها هرگز نخواهیم توانست ترکیباتی نظیر جهاد، دفاع مقدس، وطن پرستی و غیره را تفسیر کنیم، اما به نظر می رسد با به اشتراک گذاشتن دو پیش فرض فوق، کلید این معما به دست خواهد آمد. منطق حکم می کند که بگوییم تمام جنگها مذموم نیستند و از سوی دیگر اصولا هر جنگی را نیز نمی توان واجب، ضروری و مقدس نامید. هرچند جنگها معمولا پدیده هایی خسارت بار و مشمئز کننده هستند اما در طول تاریخ موارد معدودی وجود دارد که درخصوص آنها می توان عکس این حکم را استخراج نمود. آیا به راستی جنگ و ستیز با یک دولت متجاوز و دفاع از تمامیت ارضی با متعلقات آن را نمی توان جنگ و دفاعی مقدس نامید. واضح است که صلح طلب و نرم خوترین اقوام و ملل دنیا نیز چنین نبرد و دفاعی را خواهند ستود. اگر بخواهیم وارد مباحث انتزاعی نشده و مستقیما به سراغ مصادیق عینی و ملموس برویم، می توانیم بهترین نمونه نبردهای مقدس را دفاع ایرانیان در برابر تهاجم ارتش عراق بدانیم. ایرانیان مسلمان از فردای سی ویکم شهریور سال1359 اولا به دولت متجاوز به سرزمینشان و ثانیا به جهانیان نشان دادند که تعبیر عینی و حقیقی بر پای دارندگان دفاع و نبرد الهی و مقدس می باشند. هرچند در این کشمکش ایران شروع کننده جنگ نبود اما آنقدر به نبرد ادامه داد تا به پیروزی برسد و فکر خام و مضحک حمله به سرزمینش را از خیال تمامی جهانیان محو نماید. اما آیا این عمل به سادگی جامه تحقق به خود پوشید؟ حفظ کیان و تمامیت ارضی سرزمین ایران به قیمت هشت سال جنگ شبانه روزی و تمام عیار و به بهای ازدست دادن عزیزترین جوانان این مرز و بوم حاصل شد. به گونه ای که در هر شهر و روستای این کشور پهناور، کوی و برزنی وجود ندارد که به نام این جوانان برومند مزین نشده باشد.

سالهای سال بود که دولتمردان عراق حسرت ژاندارم شدن در خاورمیانه و رهبرشدن در جهان عرب و تصاحب خوزستان ایران را می خوردند و این سه آرزوی بزرگ، باعث شیرینی رویاهایشان می گشت. گویا در آخر شهریورماه سال 59 حزب بعث عراق ناگهان همه چیز را برای واقعی شدن این رویاها آماده دید. در بیست ونهم شهریور سال 1359 لشکرهای زرهی عراق به فرمان صدام حسین که عهدنامه مرزی بین ایران و عراق را در یک برنامه تلویزیونی پاره کرده بود به سوی مرزهای جنوبی ایران پیشروی کردند. طولی نکشید که تمامی مرزهای ایران و عراق به صحنه یک جنگ تمام عیار مبدل شد. آشفتگی های داخلی ایران پس از انقلاب و حمایتهای شرق و غرب، به عنوان مهمترین عوامل جرات دادن به عراق برای آغاز حمله، این رژیم را برای تحقق اهداف بلندپروازانه اش تحریک می نمودند. شکست دادن ایران در یک حمله نظامی باعث مهار انقلاب اسلامی و در نتیجه آسودگی خیال دنیای زر و زور بود. در این صورت نه تنها شرق و غرب از پیدایش یک قطب قدرتمند جدید مصون می ماندند، نفت فروشان حاکم بر سرزمینهای اسلامی نیز می توانستند به حیات خود ادامه دهند. باری آتش جنگی که توسط امریکا و عوامل سرسپرده او در منطقه برافروخته شده بود، چنان دود غلیظ و فراوانی داشت که در چشم خودشان هم فرورفت و پس از هشت سال دشمنی بی نتیجه، همه گونه اقدامی را به کار بستند تا آتش جنگ را هرچند به نفع هیچ کدام از طرفین خاموش کنند. ایران که نتیجه های خوبی از این جنگ گرفته بود، به قول حضرت امام پیام مظلومیت و حقانیت خود را به جهانیان رسانیده و دوستان و دشمنانش را هم شناخته بود. جنگ، انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی ایران را بیمه کرد و با ایجاد روحیه وحدت و ایثار، راه را بر تفرقه افکنان داخلی بست. هرچند جراحات جنگ همچنان پیکر جامعه را رنج می داد اما دیگر جرات گستاخی را از همه، حتی از اسرائیل و امریکا، گرفته بود. هرچه در مورد جنگ هشت ساله بگوییم، بخوانیم و گفت وگو کنیم، خارج از ضرورت و حوصله نیست؛ چراکه دفاع مقدس نه تنها حساسترین مقطع از تاریخ معاصر ایران است بلکه پیامدها و اعتبارهای آن سالیان متمادی پیش روی ما خواهد بود. برهمین اساس گفت وگویی با محقق ارجمند دکترحسین یکتا انجام داده ایم تا از اندوخته ها و اندیشیده های چندین ساله ایشان بهره جسته و گامی در جهت تعمیق و گسترش بینش علمی در مورد مساله جنگ ایران و عراق برداشته باشیم.

وجود اختلافات قومی و مرزی برای هر دشمنی غنیمت است. دشمنان همیشه سعی می کنند چنین اختلافاتی را به عنوان یک اهرم فشار در آستین روابط خارجی خود نگاه دارند. در جریان جنگ ایران و عراق شاهد بهره برداری غرب از احزاب و تشکلهای کرد علیه جمهوری اسلامی هستیم. مهمترین این موارد، تحریک حزب دموکرات کردستان به رهبری عبدالرحمان قاسملو می باشد که در آبان سال 1357 و به تبع برهم خوردن ثبات سیاسی ایران، به عنوان دبیرکل حزب به تجدید سازمان و تقویت آن پرداخت. البته حزب دموکرات کردستان از حزبهای باسابقه ایران است که در فضای سیاسی دهه 1330 به وجود آمد و با فراز و فرودهایی تداوم پیدا کرد. اما تقویت و تاثیر سیاسی مهم آن بیشتر به دوران پس از پیروزی انقلاب و نقش آنها در حرکتهای جدایی طلبانه و همکاری با رژیم صدام در جنگ علیه ایران مربوط می شود. پیوستن این حزب به شورای مقاومت ملی (مخالفان فراری جمهوری اسلامی در خارج از کشور) نیز یکی از نکته های مهم درباره آن است. مقاله حاضر پیشینه، تحولات و همکاری حزب دموکرات کردستان با ارتش بعثی عراق را مورد دقت و پژوهش قرار داده است.

ایران و عراق هر دو عضو جنبش عدم تعهد بودند و توقع آن می رفت که با وقوع جنگ بین این دو کشور، سازمان عدم تعهد مهمترین نقش را برای ترک عادلانه مخاصمه ایفا کند و مساعی جمیله خود را برای رفع تجاوز به کار ببرد؛ اما سایه سلطه امریکا بر جهان، این سازمان را هم در برگرفته بود و اجازه تصمیم گیری و میانجیگری موثر را به آن نمی داد. هرچند تشکیل «کمیته حسن نیت» در جنبش عدم تعهد تمایل باطنی اعضای آن را برای فیصله یافتن جنگ نشان می داد، اما مخالفتهای عراق که در سالهای اول جنگ در موضع برتری قرار داشت، کار آن را بی نتیجه گذاشت. سکوت سنگینی که پس از آن بر جنبش عدم تعهد حکمفرما شد، در حقیقت اعلام ناکارآمدی و پایان دوران درخشان این جنبش بود. هرچند جنبش هم برای این سکوت خود توجی هاتی داشت، چنانکه مثلا می گفتند عدم سکوت، اهداف جنبش را تحت الشعاع قرار می دهد یااینکه جنبش را به صحنه مانور قدرتهای بزرگ وارد می سازد، اما همه اینها بهانه ای برای گریز از یک مسئولیت تاریخی بزرگ بود. بیانیه هشتمین اجلاس سران عدم تعهد در حراره، نواقص حقوقی فراوانی داشت و ایران با گله از کاستی های آن، خواستار واقع بینی بیشتر اعضای جنبش گردید. به هرحال پذیرش قطعنامه 598 کار جنگ را از طریق حقوقی به پایان برد و جنبش عدم تعهد صرفا از دو عضو مهم خود برای پذیرش صلح تشکر کرد!

دانستن علل، اهداف و زمینه های بروز جنگ عراق علیه ایران تنها یک موضوع کتابخانه ای نیست بلکه در زمره مطالعات استراتژیک و موضوعات کاربردی در حوزه منافع و امنیت ملی ایران قرار دارد. به هرحال بیش از چهارصد سال است که از اختلافات مرزی در غرب کشورمان هراسناک، آشفته و گاه رنجور هستیم و مهمترین این رنجوری ها جنگ هشت ساله ای است که از لحاظ مدت زمانی در قرن بیستم بی سابقه بود. هرچند ملت ما از مغلوب شدن در جنگ خود را رهایی بخشید و اهداف دشمنان خود را با نتیجه ای معکوس مواجه ساخت، اما آسیبهای اقتصادی و انسانی آن را نمی توان نادیده گرفت. مساله جنگ به قدری اساسی بود که هرگونه اختلاف و دودستگی داخلی به نابودی کامل ایران و در نتیجه شکست انقلاب اسلامی می انجامید و لذا بسیاری از دودستگی ها و دشمنی ها در زمان جنگ ماهیت خود را نشان دادند.

برای ایجاد صراحت و شفافیت در موضوع پژوهشها و ایجاد همخوانی و هماهنگی بیشتر در متون علمی، کاملا بدیهی است که واژه شناسی رکن اولیه و کلید ورود به مباحث خواهد بود؛ چنانکه بدون سعی در واژه شناسی علم، به ویژه در علوم انسانی، نه تنها محور اصلی پژوهشها دستخوش اخلاط و اغلاط بیهوده می گردد، بلکه گاهی نتیجه مطالعات علمی را به قدری از یکدیگر دور می کند که نمی توان باور کرد این همه اختلاف در زاویه دید و بینش علمی، صرفا از کم اهمیت دانستن تحلیل اولیه واژگان کلیدی پژوهشها ناشی شده باشد. یک واژه علمی، صرف نظر از ریشه یابی زبانشناسانه و نیز تعاریف متعدد فرهنگ نامه ای، در هر شاخه علمی کاربرد خاص خود را دارد که ضرورت توجه بایسته به آن، به ویژه به هنگام عاریت گیری کلمه و یا ترجمه، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. اخیرا در متون فارسی، به ویژه در متون مربوط به علوم سیاسی و روزنامه نگاری، واژه چالش بسیار کاربرد یافته است اما به نظر می رسد درک چندان واحد و مشترکی از این کلمه، که توام بر آگاهی متقن علمی باشد، وجود ندارد؛ کماآنکه در خصوص کلماتی نظیر گفتمان نیز همین طور است. مقاله پیش رو، سعی می کند مفهوم دقیق واژه «چالش» را ارائه دهد، اما مطمئنا این واژه تنها موردی نیست که چنین کوششی را می طلبد و لذا بایسته است که فرهنگستان زبان فارسی، به عنوان نهاد مسئول در این زمینه، توجه خاصی را به چنین واژگانی مبذول دارد تا از تشتت فکری در عرصه های علمی و فرهنگی جامعه جلوگیری شود.

توهم، تفاخر و مطلق انگاری، عارضه های ذهنی خطرناکی هستند که ممکن است فرد، گروه یا جامعه ای را در کام نابخردی و نیستی فرو برند. علاوه براین، با اندکی تامل در سیره و سرنوشت احزاب و گروه های تندرو ونیز باتعمق در رفتارهای غیرمنطقی و مخاصمه جویانه آنها، می توان دریافت که روی آوردن به وابستگی سیاسی به بیگانگان و درپیش گرفتن رفتارهای شبه نظامی همواره سرانجام تلخی را برای این گروه ها رقم زده است. در تاریخ انقلاب اسلامی نیز شاهد گروه های سیاسی ناهمخوان با حرکت مردم و انقلاب هستیم. برخی از این گروه ها به قدری زاویه اختلافشان با مبانی انقلاب زیاد بود که از همان ابتدای راه باکناره گیری از حرکت عمومی جامعه، حتی در مقابل مردم قرار گرفتند. یکی از این گروه ها سازمان مجاهدین خلق بود که از سوی مردم به منافقین شهرت یافت. همگی با نام و اقدامات خیانت بار این گروه آشنا هستند اما شاید از تاریخچه دقیق شکل گیری و موضع گیری های آنان در جنگ تحمیلی به طورکامل اطلاعی نداشته باشند. نوشتار حاضر اهتمامی در این خصوص است.

نامگذاری سوم شعبان به عنوان روز پاسدار از سوی امام خمینی(ره) یک عمل هوشمندانه فرهنگی و اجتماعی محسوب می شود. پاسداران انقلاب اسلامی که با سرعت معجزه آسایی به یک سپاه بزرگ ملی تبدیل شدند و با نیروهای سه گانه زمینی، دریایی و هوایی یکی از کارآمدترین و موثرترین ارتشهای ملی تاریخ را به منصه ظهور رساندند، به هرحال نیروی نظامی ایدئولوژیک نظام جمهوری اسلامی محسوب می شوند و علاوه بر وظایف متعارف نظامی و لشکری، رسالتهای خطیری را در عرصه پاسداری از دستاوردهای انقلاب برعهده دارند. توجه دادن این نیرو به مبانی اصیل اعتقادی برگرفته از مکتب حسین(ع) می تواند منشور و راهنمای نمایانی برای آن محسوب شود و فضای حرکت آن را ترسیم نماید. در نوشته زیر فرهنگ پاسداری و توجه مردم و رهبر مردم به این فرهنگ، مورد تذکار قرار گرفته است.

حکایت به کاربردن سلاحهای شیمیایی در جنگ با ایران، تنها مورد نقض قوانین بین المللی و خروج از دایره وجدان از سوی رژیم بعثی عراق نبود، اما می توان گفت این اقدام، گستاخانه ترین و غیرانسانی ترین اقدام عراق در صحنه جنگ محسوب می شود. فروش سلاحهای شیمیایی و به کارگیری آن توسط عراق درواقع خارج از چارچوب سیاستهای استکباری غرب برای مبارزه با انقلاب اسلامی نبود. سازمان ملل پس از دریافت گزارشات ایران در مورد استفاده از سلاح شیمیایی در مناطق نظامی و غیرنظامی، نیروهای خود را برای بازرسی به منطقه اعزام می کرد و گزارش تایید شده آنها را به شورای امنیت می فرستاد. علیرغم پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران و علیرغم محکوم شدن حملات شیمیایی عراق از سوی سازمان ملل، این کشور همچنان از سلاحهای شیمیایی علیه ایران استفاده می کرد تااینکه شورای امنیت با تصویب قطعنامه 620 به کارگیری سلاح شیمیایی توسط عراق را، آن هم پس از پذیرفته شدن قطعنامه 598 از سوی ایران، مورد محکومیت شدید قرار داد و سرانجام جنگ شیمیایی علیه ایران پایان یافت. کاربرد سلاحهای شیمیایی که به خودی خود نشانگر ضعف موقعیت جنگی متعارف عراق در مقابل ایران بود و به خصوص با پیشروی نیروهای ایران در جنگ شدت می گرفت، در سطح محدود در همان ماه های اول جنگ آزمایش شده بود و عراق در حمله به روستاهای مرزی ایران از گازهای شیمیایی استفاده می کرد. در مقاله حاضر وقوع جنگ شیمیایی عراق علیه ایران و مواضع سازمان ملل در قبال این اقدام عراق، بررسی و ارزیابی شده است.

یکی از جالب ترین و پراهمیت ترین مباحث جنگ شناسی انقلاب اسلامی، مواضع و عملکرد گروه ها، جریانها و نهادهای داخلی کشور در قبال جنگ است. جنگ به عنوان اصلی ترین مساله و به قول حضرت امام «در راس امور» کشور، محک خوبی برای شناخت اصالت و پایمردی نیروهای داخل کشور بود. واقعا هر گروه یا جریانی را می توان از طریق سهمی که در دفاع مقدس داشتند و نیز باتوجه به و عملکرد عینی آنها در این خصوص،طبقه بندی کرد. بعضی جریانها تنها در عرصه بیانیه و ارشادیه فعالیت خود را محدود کردند و برخی در کوران جنگ وارد شده و در خطوط مقدم جبهه حضور یافتند؛ برخی صرفا تا مراحلی با رزمندگان همراهی کردند و بعضی تا آخر باقی ماندند. دفتر تحکیم وحدت که اولین تشکیلات مهم و گسترده دانشجویان برای مداخله منسجم و سازمانی در مسائل جنگ و انقلاب بود، توسط چند تن از دانشجویان پیرو انقلاب و امام پی ریزی شد و به تدریج تحولات کیفی و کمی زیادی پیدا کرد، اما همواره به عنوان یک عنصر مهم اجتماعی مورد توجه بوده و در شکل گیری و سمت دهی حرکتهای دانشجویی و دانشگاهی نقش فعالی ایفا نموده است. در این مقاله مواضع و عملکرد این تشکل دانشجویی در مورد دفاع مقدس و مسائل حاشیه ای آن و چگونگی پایان جنگ مورد بحث و پژوهش قرار گرفته است.

مرحوم شهید بهشتی بااینکه حضور طیف گسترده ای از نیروهای مسلمان در نهضت آزادی را مشاهده می کرد اما با دقت در اساسنامه و رویه عملی نهضت آزادی، آن را یک تشکیلات غیرمکتبی تشخیص داد و با صلاحدید حضرت امام(ره) به سازماندهی مکتبی نیروهای مسلمان اهتمام نمود. سرانجام دراثر این تلاشها، با فاصله کمی از پیروزی انقلاب، حزب جمهوری اسلامی که از مدتها قبل تشکیل شده بود و مخفیانه فعالیت داشت، اعلام موجودیت کرد. این حزب تا زمان انفجار دفتر مرکزی آن توسط نیروهای ضدانقلاب که به شهادت دکتر بهشتی و ده ها نفر از یاران و همفکران او منجر شد، به عنوان بازوی نظام نوپای جمهوری اسلامی به کادرسازی و تصمیم سازی در سالهای اولیه انقلاب می پرداخت. شهید باهنر به عنوان دبیرکل جدید حزب نیز به همراه رئیس جمهور مردمی یعنی شهید رجایی به شهادت رسید و پس از آن حزب با دبیرکلی آیت الله سیدعلی خامنه ای (مدظله) به فعالیت خود ادامه داد. یکی از مهمترین فعالیتهای حزب علاوه بر حمایتهای سیاسی از دفاع بر حق مردم ایران و تداوم جنگ تا رفع کامل فتنه، مساعدت عملی در بسیج نیروهای مردمی و حضور اعضای آن در خطوط مقدم نبرد بود. حزب جمهوری به خاطر پاره ای ملاحظات سیاسی، از جمله به منظور رفع اتهام تک حزبی بودن نظام و به ویژه به تبع شکل گیری برخی اختلافات درون حزبی، سرانجام با تایید حضرت امام منحل شد و خود را با کوله باری از مجاهدت به تاریخ سپرد. نگاشته زیر تاریخچه و عملکرد حزب جمهوری اسلامی را در طول دفاع مقدس مورد بررسی قرارداده است.

ایران در شهریور 1320 به اشغال متفقین درآمد که در نوع خود یک پرتگاه بزرگ تاریخی برای کشور ما محسوب می شود. تضعیف کامل دولت مرکزی، تخریب زیرساختهای معیشتی و به هم خوردن سامان فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران از جمله پیامدهای جنگ جهانی دوم بودند که دامنگیر کشور ما شدند. اما در این میان، به نظر می رسد ضعف دیپلماسی ایران عامل اصلی اشغال نظامی و پیدایش حالت جنگی در کشور بود. گرچه سرانجام متفقین اشغالگر پیروز صحنه جنگ شدند و ایران به هرحال در جبهه پیروز جنگ قرار گرفت، اما پیداست که روس و انگلیس، گرایش دولت و ملت ایران به همکاری باخودشان را از سر اجبار و ناچاری قلمداد می کردند و بنابراین رغبتی برای دلجویی یا دستگیری از ایران جنگ دیده نداشتند. درواقع اگر دولت رضاشاه از یک دستگاه دیپلماسی قدرتمند برخوردار می بود، می توانست یا آلمانی ها را به خارج کردن نیروهای خود متقاعد سازد و یا با تشخیص درست و واقعی از موقعیت نظامی آلمان و ایده های نازیسم، از همان ابتدا به شکننده بودن قدرت هیتلری پی برده و به امید این ناجی نژاد آریایی! دفع الوقت نکند. نوشته زیر به بررسی علل اشغال ایران توسط متفقین در سال 1320. ش می پردازد.

عربی کردن جنگ ایران و عراق، مساله ای بود که اگر تحقق می یافت نه تنها ایران بلکه منطقه استراتژیک خاورمیانه را در کام جنگی فراگیر فرو می برد و چه بسا تاریخ و جغرافیای سیاسی ایران و منطقه را به گونه دیگری ترسیم می کرد. جبهه پایداری عرب که اساسا در مقابل طرح خاورمیانه ای کمپ دیوید برای توسعه و تثبیت صهیونیسم در منطقه تشکیل شد، کشورهای عربی قدرتمندی چون لیبی، الجزایر، سوریه، عراق، یمن جنوبی و سازمان آزادیبخش فلسطین را در خود جای داده بود که برای رسیدن به اهداف استراتژیک جهان عرب و به عنوان کشورهای خط مقدم مبارزه با اسرائیل، نشستهای پیاپی برگزار می کردند. این جبهه که مهمترین هدف آن مبارزه با صهیونیسم و آزادی فلسطین بود، هرچند مبتنی بر ایدئولوژی پان عربیسم عمل می کرد اما همه کشورها و تحولاتی را که در راستای این هدف ارزیابی می شدند، مورد مودت و حمایت قرار می داد. حمایت و جانبداری جبهه پایداری عرب از ایران و انقلاب اسلامی و محکوم کردن عراق به خاطر تجاوز به ایران، سرنوشت تاریخی این جبهه را دگرگون ساخت. عراق با عدم شرکت در نشست الجزایر در سال 1978 عملا ساز مخالف خود را به صدا درآورده بود و پس ازآنکه با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، به عنوان عامل امپریالیسم غرب به تغییرات سیاسی داخلی دست زده و بعد از رئیس جمهورشدن صدام هجوم علیه ایران را آغاز کرد، درحقیقت در مقابل جبهه پایداری قرار گرفت و به یکی از حلقه های امپریالیسم امریکا اسرائیل تبدیل گردید. سعی عراق و حامیان او برای عربی کردن جنگ با ایران که می توانست به گسترش میدان جنگ و احیانا شکست ایران بینجامد، در عمل بی نتیجه ماند و جبهه پایداری حاضر به فداکردن ایران انقلابی و ضداسرائیل در پای عرب گرایی نشد. حمایت جبهه پایداری از ایران به عرصه های نظامی هم کشیده شد تاجائی که ایران برخی تجهیزات نظامی خود را از طریق این کشورها خریداری می کرد.

امریکا که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دکترین های سیاست خارجی خود ضعیف و شکست خورده به نظر می رسید و مهمترین متحد نفتی و نظامی خود را از دست داده بود به یک چرخش در سیاست خارجی خود دست زد. در این زمان ایالات متحده حضور مستقیم نظامی را برای محافظت از منافع نفتی اش ترجیح داد. رفتارهای امریکا در روند جنگ عراق با ایران به قدری فرصت طلبانه بود. هرچندکه امریکا در برخی از فرصتها برای نزدیک شدن به ایران تمایل نشان داد، اما همه این قبض و بسط ها تحت یک تحلیل اساسی قرار می گرفت که در آن دنیا به رنگ نفت بود. مقاله حاضر، موضع گیری های ناعادلانه امریکا در کشاکش جنگ هشت ساله ایران و عراق را مورد بررسی قرار داده و تاحدودزیادی پرده از چهره پرفریب امریکا برداشته است.

سازمان ملل متحد اساسا محصول پایان یافتن جنگ دوم جهانی است و فلسفه ایجاد آن پیشگیری از وقوع هرگونه جنگ و نزاع در عرصه بین المللی و منطقه ای می باشد. بااین همه، در جنگ میان عراق و ایران، دبیرکل، مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل متحد با وجود آنکه آشکارا شاهد تجاوز عراق به مرزهای ایران بودند، زبان آنها بنابه ملاحظاتی بسته بود! حتی در فجیع ترین صحنه های جنگ عراق علیه ایران که با استفاده از سلاحهای شیمیایی هزاران نفر، اعم از افراد نظامی یا مردم بی گناه کشتار شدند، شورای امنیت در محکوم کردن استفاده از سلاحهای شیمیایی از بردن نام عراق ابا داشت و بدون ذکر نام متجاوز با جمله هایی کوتاه وظیفه اش را به انجام می رسانید. سرانجام پس ازآنکه وضعیت میدانهای جنگ به نفع نیروهای ایران تغییر یافت، این سازمانها و نهادهای بین المللی مجبور شدند آن طورکه باید رفتار کنند، گرچه باز هم هیچوقت همه چیز آن طورکه انتظار می رفت، پیش نرفت. در مقاله پیش رو عملکرد و مواضع سازمان ملل متحد، به ویژه دبیرکل آن، در قبال جنگ ایران و عراق از نخستین روزهای جنگ تا به سرانجام رسیدن قطعنامه منصفانه 598 و نتایج نهایی این گونه تلاشهای بین المللی برای حل وفصل مشکلاتی از قبیل تعیین خسارات جنگ و... مورد شرح و تبیین قرار گرفته است.

از آب گل آلود جنگ ایران و عراق هرکسی ماهی دلخواه خودش را می گرفت و اگر کسی خیال کند مواضع دوستانه یا دشمنانه یا حتی بی طرف کشورهای جهان در قبال جنگ ایران و عراق با ملاحظات انسان دوستانه توام بوده است، شاید بهتر باشد اسناد موجود مواضع کشورهای گوناگون در مورد جنگ ایران و عراق را بیشتر مرور کند، اما سطح انصاف کشورهای موثر جهانی، ولو به اقتضای منافع ملی خاص خودشان، با یکدیگر تفاوت داشت. در این میان، چین به عنوان یک عضو دائمی شورای امنیت و یک قدرت بزرگ جهانی و منطقه ای دارای مواضع نسبتا منصفانه تری نسبت به جنگ ایران و عراق بود. گرچه رفتارهای بی طرفانه و منصفانه چین در جنگ ایران و عراق خارج از منافع ملی آن کشور تعریف نمی شود، اما به هرحال باعث کسب امتیازات و امکانات فراوانی برای جمهوری اسلامی ایران گردید و سهم زیادی در توازن سیاسی و نظامی ایران در جنگ با عراق داشت. چین به عنوان اولین فروشنده تجهیزات نظامی و مهمترین مدافع سیاسی ایران در صحنه جهانی نه تنها با کمک به ایران مانع از رقم خوردن سرنوشت جنگ به سود غرب شد، توانست در پایان گرفتن عادلانه جنگ از طریق قطعنامه 598 تاثیر مهمی داشته باشد. مختصری از چگونگی مواضع و روابط خارجی چین در قبال جنگ ایران و عراق را در مقاله زیر مطالعه خواهید فرمود.